Superbohater w walce z atopią (AZS) i alergią pokarmową  – podwójna pielęgnacja z LATOPIC

Autor: dr n. biol. Anna Tejchman-Skrzyszewska

Kierownik Pionu Naukowo-Medycznego

Zastępca QPPV,  Instytutu Biotechnologii Surowic i Szczepionek BIOMED

Artykuł sponsorowany

Atopowe zapalenie skóry (AZS) jest powszechną i wyniszczającą chorobą zapalną skóry, która znacznie obniża jakość życia [1, 2]. AZS, znana jako nawracająca przewlekła zapalna choroba świądowa, jest związana z różnymi czynnikami immunologicznymi i genetycznymi, co utrudnia dostosowanie leczenia dla ogółu pacjentów [3, 4]. Atopowe zapalenie skóry jest jedną z najczęstszych chorób dermatologicznych wieku dziecięcego. Według danych epidemiologicznych z ostatnich lat częstość występowania atopowego zapalenia skóry u dzieci wynosi nawet do 20% i wzrasta [5, 6]. Zarówno profilaktyka, jak i leczenie AZS są pilne, a wraz ze wzrostem zapotrzebowania na bezpieczne, wolne od działań niepożądanych środki zapobiegawcze, stosowanie produktów związanych z czynnikami biologicznymi, takimi jak bakterie kwasu mlekowego lub produkty naturalne o funkcjach immunomodulacyjnych, zyskuje coraz większą uwagę [1, 5].

W przypadku AZS bariera skórna jest upośledzona na wielu poziomach. Czynniki leżące u podłoża tej choroby obejmują uwarunkowania genetyczne, czynniki chemiczne, immunologiczne i mikrobiologiczne [7, 8]. Zwiększone pH skóry w przypadku AZS jest częścią zmienionego mikrośrodowiska mikrobiologicznego, które sprzyja nadmiernemu wzrostowi Staphylococcus aureus. Badania wskazują, że dysbioza skóry (zaburzona równowaga mikroorganizmów) z przewagą S. aureus jest jednym z głównych czynników zaostrzających AZS. Wydzielanie przez S. aureus czynników takich jak toksyny i enzymy (proteazy), dodatkowo pogarsza stan bariery skórnej i dodatkowo zaburza równowagę już zaburzonej odpowiedzi immunologicznej. Bakterie komensalne skóry mogą jednak hamować wzrost i właściwości patogenne S. aureus. Metabolity probiotyczne, takie jak Lactobacillus Ferment, wykazują zdolność do ograniczania wzrostu tego patogenu, co wspiera leczenie objawów AZS​. Dlatego przywrócenie zdrowego mikrobiomu skóry może przyczynić się do indukcji remisji w przypadku AZS [7, 8].

Niezwykle pomocne w tym trudnym procesie są specjalistyczne dermokosmetyki. Marką polecaną przez specjalistów jest Latopic. Emolienty te zawierają m.in. unikalny kompleks Supernatant Bariera – metabolity przebadanych klinicznie szczepów probiotycznych Lactobacillus sp., które działają przeciwdrobnoustrojowo na bakterie wywołujące stany zapalne u osób ze skórą atopową.

 

 

Istnieją bezpośrednie i pośrednie podejścia do kierunkowania mikrobiomu skóry w taki sposób aby pomóc osobom cierpiącym na AZS w tym stosowanie probiotyków i postbiotyków. Coraz więcej badaczy uważa, że działania ukierunkowane na mikrobiom skóry powinny być kluczowym elementem skutecznego leczenia AZS w przyszłości.

Najbardziej zewnętrzna warstwa skóry, składająca się głównie z komórek tzw. keratynocytów, działa jako bariera przed czynnikami środowiskowymi i odgrywa kluczową rolę w zachowaniu integralności immunologicznej skóry. Dysfunkcja tej bariery jest kluczowa dla patogenezy AZS, charakteryzuje się rozregulowaną odpowiedzią immunologiczną, prowadzącą do powstania nadmiernego stanu zapalnego i świądu [9]. Te objawy AZS mogą pogorszyć odpowiedź zapalną w skórze poprzez nadmierne wydzielanie specjalnych białek, które pomagają komórkom w komunikacji w naszym organizmie, szczególnie w układzie odpornościowym – cytokin i chemokin. Można o nich myśleć jak o „sygnałach alarmowych” lub „wiadomościach”, które przekazują informacje między komórkami. Cytokiny to ogólna grupa białek, które regulują różne procesy w układzie odpornościowym. Mogą aktywować komórki odpornościowe, wywoływać stan zapalny, albo pomagać w walce z infekcjami. Natomiast chemokiny to szczególny rodzaj cytokin. Ich głównym zadaniem jest „przyciąganie” komórek odpornościowych do miejsc, gdzie są potrzebne (np. do miejsca zakażenia lub uszkodzenia) [10]. Nadmierne wydzielanie tych cytokin i chemokin oznacza nieprawidłowe działanie mechanizmów regulacyjnych, które determinują ich wydzielanie. Oczekuje się, że poprzez modulację tych mechanizmów regulacyjnych można zmniejszyć wydzielanie cytokin i chemokin, łagodząc w ten sposób objawy choroby. Ostatnio cytokiny i inne mediatory, które odgrywają ważną rolę w patogenezie zapalenia skóry, stały się celem nowych form terapii [15, 16].

W obliczu tych danych społeczność naukowa zwróciła swoją uwagę na postbiotyki. Zdefiniowane przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Naukowe Probiotyków i Prebiotyków (ISAPP) jako preparaty nieożywionych mikroorganizmów i/lub ich składników, które zapewniają korzyści zdrowotne. Postbiotyki obejmują bakterie zabite ciepłem, bezkomórkowe supernatanty i oczyszczone składniki mikrobiologiczne, które utrzymują korzystne właściwości probiotyków, zapewniając jednocześnie bezpieczeństwo i stabilność [11]. Te preparaty postbiotyczne wykazały różne korzyści zdrowotne, w tym działanie przeciwzapalne, immunomodulacyjne i antyoksydacyjne, co czyni je obiecującą alternatywą w leczeniu AZS i innych stanów zapalnych. Zawarty w kosmetykach linii LATOPIC supernatant (Lactobacillus Ferment) to składnik aktywny będący metabolitem bakterii probiotycznych. W kontekście atopowego zapalenia skóry (AZS) wykazuje kilka korzystnych właściwości takich jak działanie przeciwdrobnoustrojowe: hamuje rozwój patogennych bakterii, takich jak Staphylococcus aureus, które często kolonizują skórę osób z AZS i nasilają objawy choroby.​ Supernatant moduluje układ odpornościowy zmniejszając stan zapalny skóry poprzez wpływ na wydzielanie cytokin prozapalnych, co przyczynia się do łagodzenia objawów AZS​. Powyższe działanie przyczynia się do poprawy bariery skórnej i wzmocnienia funkcji ochronnych skóry poprzez przywrócenie jej równowagi mikrobiologicznej.​

Potencjał bioterapeutyczny supernatantów postbiotycznych takich jak Lactobacillus ferment w atopowym zapaleniu skóry został potwierdzony w badaniach klinicznych porównujących interwencje supernatantami w profilaktyce AZS [12]. Pozostałe składniki aktywne produktów z linii LATOPIC to np: Caprylic/Capric Triglyceride: Emolient o właściwościach nawilżających, który tworzy ochronny film na skórze, zapobiegając utracie wody. Butyrospermum Parkii Butter (Masło Shea): Bogate w witaminy A i E, łagodzi podrażnienia, regeneruje naskórek i zapewnia długotrwałe nawilżenie. Panthenol (prowitamina B5): Przyspiesza regenerację skóry, działa łagodząco i przeciwzapalnie. Olea Europaea Fruit Oil (Oliwa z oliwek): Bogata w kwasy tłuszczowe, wzmacnia barierę lipidową skóry i działa kojąco. Codzienna pielęgnacja skóry jest kluczowa w łagodzeniu objawów AZS i zapobieganiu ich nawrotom. Najważniejsze zasady:

1. Delikatne oczyszczanie skóry

Mycie skóry dziecka z AZS wymaga specjalnych preparatów. Zwykłe mydła i żele mogą naruszać barierę ochronną skóry, pogłębiając suchość i podrażnienia. Warto sięgać po produkty takie jak emulsja do kąpieli Latopic, która delikatnie oczyszcza, jednocześnie nawilżając i chroniąc skórę.

2. Nawilżanie i ochrona

Po kąpieli kluczowe jest nałożenie emolientu, który odbudowuje barierę hydrolipidową skóry i chroni ją przed utratą wilgoci. Kremy Latopic, wzbogacone o metabolity bakterii kwasu mlekowego, nie tylko regenerują skórę, ale także pomagają łagodzić świąd i zaczerwienienie.

Probiotyki definiuje się jako żywe mikroorganizmy, które podane w odpowiedniej dawce mają pozytywny wpływ na zdrowie człowieka [13]. Zdolność nie tylko do przywracania równowagi mikrobiomu jelitowego, ale także znacznej poprawy zdrowia skóry tych pożytecznych mikroorganizmów zostały szeroko udokumentowane [13]. Jest to szczególnie istotne w leczeniu różnych chorób skóry, w tym atopowym zapaleniu skóry, rybiej łusce, trądziku i łuszczycy [8, 14]. Poprawę zdrowia skóry przypisuje się przede wszystkim metabolitom, składnikom ścian komórkowych i nieżywotnym komórkom probiotyków, przy czym krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (SCFA) z supernatantu tych organizmów zidentyfikowano jako kluczowe korzystne czynniki [14].

Probiotyki wydają się mieć obiecujące efekty w zapobieganiu i leczeniu chorób alergicznych, w tym atopowego zapalenia skóry i alergii pokarmowej. Do takich preparatów należy probiotyk LATOPIC w kapsułkach, który działa od wewnątrz na objawy AZS. Dla szczepów zawartych w LATOPIC przeprowadzono wieloośrodkowe, randomizowane, kontrolowane placebo badanie kliniczne, którego celem była ocena jego skuteczności [8]. Badanie obejmowało szczepy Lactobacillus rhamnosus ŁOCK 0900, Lactobacillus rhamnosus ŁOCK 0908 i Lactobacillus casei ŁOCK 0918 u dzieci poniżej 2 roku życia z AZS i alergią na białko mleka krowiego (CMP). W badaniu wzięło udział 151 dzieci, które — oprócz leczenia dietą eliminacyjną CMP — zostały losowo przydzielone do otrzymywania preparatu probiotycznego w dawce dziennej 10⁹ bakterii lub placebo przez trzy miesiące, z późniejszą dziewięciomiesięczną obserwacją [8].

AZS zwykle zaczyna się we wczesnym dzieciństwie i może stanowić pierwszy etap tzw. „marszu atopowego”, który stanowi sekwencję chorób atopowych poprzedzających rozwój innych zaburzeń alergicznych w późniejszym okresie życia [17]. Zazwyczaj po wystąpieniu AZS w okresie niemowlęcym następuje alergiczny nieżyt nosa i/lub astma w późniejszym okresie życia [18]. Chociaż etiologia AZS nadal nie jest jasna, doniesiono, że ponad połowa wszystkich dzieci z AZS jest uczulona na jeden lub więcej alergenów, z przewagą alergenów pokarmowych [19, 20], co wskazuje na ich znaczącą rolę we wczesnej aktywacji proalergicznej odpowiedzi immunologicznej.

W ciągu ostatnich kilku dekad zaobserwowano rosnącą tendencję występowania AZS wraz z alergiami pokarmowymi, szczególnie w krajach wysoko rozwiniętych, co wiąże się ze ścisłym reżimem higienicznym, zwiększonym stosowaniem detergentów, małą liczbą dzieci w rodzinie, zmienionymi nawykami żywieniowymi, częstą antybiotykoterapią, niską zapadalnością na choroby zakaźne i dużą liczbą cięć cesarskich [21]. Uważa się, że zachodni styl życia powoduje zmianę składu mikrobioty jelitowej, co może aktywować mechanizmy proalergiczne. Dzieci z AZS wykazują niską bioróżnorodność mikrobioty jelitowej, w szczególności brak różnorodności Bacteroides i wysoką częstość kolonizacji Clostridium difficile [22, 23]. Dlatego jednym z działań profilaktycznych i terapeutycznych w alergiach może być stosowanie probiotyków [24]. Panel wytycznych Światowej Organizacji Alergii sugeruje stosowanie probiotyków w celu zapobiegania alergii u kobiet w ciąży o wysokim ryzyku urodzenia dziecka z alergią, u kobiet karmiących piersią niemowlęta o wysokim ryzyku wystąpienia alergii oraz u niemowląt o wysokim ryzyku wystąpienia alergii [25]. Eksperci podkreślają, że kliniczne efekty probiotyków zależą od szczepu. Szczep probiotyczny Lactobacillus rhamnosus GG (LGG) jest jednym z niewielu szczepów, które zostały ocenione u pacjentów pediatrycznych z AZS w różnych ośrodkach badawczych przy użyciu tego samego protokołu badania [8, 26]. Wyniki tych badań pokazują, że nie tylko wybór szczepu, ale także populacja docelowa ma znaczenie. Korzystne efekty terapeutyczne LGG w AZS wykazano w populacji dzieci fińskich [8], podczas gdy nie stwierdzono takich efektów ani u pacjentów holenderskich, ani niemieckich [8]. Brak efektu probiotycznego w niektórych populacjach może być wynikiem różnic w składzie mikrobioty jelitowej, co może wynikać z takich czynników, jak położenie geograficzne. Dlatego uzyskano nowe szczepy probiotyczne, które mogą być stosowane zarówno w pierwotnej profilaktyce alergii, jak i jako uzupełnienie leczenia AZS. Wybrano trzy szczepy probiotyczne spośród 24 szczepów wyizolowanych od zdrowych osób z Polski [27]. Mieszanka tych szczepów miała synergistyczny wpływ na produkcję cytokin w hodowlach komórek krwi uzyskanych od niemowląt z AZS [28]. Szczepy indukowały aktywację cytokin Th1 i regulacyjnej IL-10 oraz hamowanie proalergicznej IL-5. Następnie skuteczność oraz bezpieczeństwo szczepów zostało potwierdzone w randomizowanym, podwójnie zaślepionym badaniu klinicznym kontrolowanym placebo. W badaniu suplementowano dzieci z AZS w wieku poniżej dwóch lat wybranymi szczepami probiotycznymi, aby zaobserwować ich wpływ na przebieg kliniczny choroby oceniany za pomocą indeksu SCORing Atopic Dermatitis (SCORAD). Wyniki wykazały, że mieszanka probiotycznych szczepów ŁOCK oferuje korzyści dla dzieci z AZS i alergią na CMP [8].

Właściwości immunomodulacyjne probiotyków i postbiotyków zostały szeroko zbadane, wykazując ich potencjał do przywracania równowagi mikrobiomu jelitowego i poprawy zdrowia skóry, szczególnie w takich schorzeniach jak AZS. Poprawa zdrowia skóry jest przypisywana przede wszystkim metabolitom, składnikom ścian komórkowych i nieżywym komórkom probiotyków. SCFA z supernatantu tych organizmów są identyfikowane jako kluczowe, korzystne czynniki. Badania coraz częściej donoszą, że probiotyki mogą zmniejszać nasilenie AZS poprzez wzmacnianie regulacji immunologicznej i funkcji barierowych skóry. Ponadto w szeregu badań wykazano istotne właściwości immunomodulacyjne probiotyków, które zostały wykorzystane w zapobieganiu i leczeniu wielu chorób. Produkty z linii LATOPIC z unikalnym kompleksem SUPERNATANT BARIERA działają wielokierunkowo: łagodzą objawy AZS, wspierają mikrobiotę skóry a LATOPIC KAPSUŁKI układu pokarmowego wzmacniając ich funkcje ochronne.

Bibliografia

1. Kim, Y. K., Cho, M., & Kang, D. J. (2024). Anti-Inflammatory Response of New Postbiotics in TNF-α/IFN-γ-Induced Atopic Dermatitis-like HaCaT Keratinocytes. Current issues in molecular biology, 46(6), 6100–6111. https://doi.org/10.3390/cimb46060364
2. Di Marzio, L., Centi, C., Cinque, B., Masci, S., Giuliani, M., Arcieri, A., Zicari, L., De Simone, C., & Cifone, M. G. (2003). Effect of the lactic acid bacterium Streptococcus thermophilus on stratum corneum ceramide levels and signs and symptoms of atopic dermatitis patients. Experimental dermatology, 12(5), 615–620. https://doi.org/10.1034/j.1600-0625.2003.00051.x
3. Kondo, H., Ichikawa, Y., & Imokawa, G. (1998). Percutaneous sensitization with allergens through barrier-disrupted skin elicits a Th2-dominant cytokine response. European journal of immunology, 28(3), 769–779. https://doi.org/10.1002/(SICI)1521-4141(199803)28:03<769::AID-IMMU769>3.0.CO;2-H
4. Taïeb A. (1999). Hypothesis: from epidermal barrier dysfunction to atopic disorders. Contact dermatitis, 41(4), 177–180. https://doi.org/10.1111/j.1600-0536.1999.tb06125.x
5. Sybilski AJ, Raciborski F, Lipiec A, Tomaszewska A, Lusawa A, Samel-Kowalik P, Walkiewicz A, Krzych E, Komorowski J, Samoliński B. Atopic dermatitis is a serious health problem in Poland. Epidemiology studies based on ECAP study. Post Dermatol Alergol. 2013.
6. Lee, J.Y.; Kim, Y.; Kim, J.-I.; Lee, H.-Y.; Moon, G.-S.; Kang, C.-H. Improvements in Human Keratinocytes and Antimicrobial Effect Mediated by Cell-Free Supernatants Derived from Probiotics. Fermentation 2022, 8, 332. https://doi.org/10.3390/fermentation8070332
7. Hülpüsch, C., Rohayem, R., Reiger, M., & Traidl-Hoffmann, C. (2024). Exploring the skin microbiome in atopic dermatitis pathogenesis and disease modification. The Journal of allergy and clinical immunology, 154(1), 31–41. https://doi.org/10.1016/j.jaci.2024.04.029
8. Cukrowska, B., Ceregra, A., Maciorkowska, E., Surowska, B., Zegadło-Mylik, M. A., Konopka, E., Trojanowska, I., Zakrzewska, M., Bierła, J. B., Zakrzewski, M., Kanarek, E., & Motyl, I. (2021). The Effectiveness of Probiotic Lactobacillus rhamnosus and Lactobacillus casei Strains in Children with Atopic Dermatitis and Cow’s Milk Protein Allergy: A Multicenter, Randomized, Double Blind, Placebo Controlled Study. Nutrients, 13(4), 1169. https://doi.org/10.3390/nu13041169
9. Ha, Y., Lee, W. H., Kim, J. K., Jeon, H. K., Lee, J., & Kim, Y. J. (2022). Polyopes affinis Suppressed IFN-γ- and TNF-α-Induced Inflammation in Human Keratinocytes via Down-Regulation of the NF-κB and STAT1 Pathways. Molecules (Basel, Switzerland), 27(6), 1836. https://doi.org/10.3390/molecules27061836
10. Kim, H. J., Baek, J., Lee, J. R., Roh, J. Y., & Jung, Y. (2018). Optimization of Cytokine Milieu to Reproduce Atopic Dermatitis-related Gene Expression in HaCaT Keratinocyte Cell Line. Immune network, 18(2), e9. https://doi.org/10.4110/in.2018.18.e9
11. Vinderola, G., Sanders, M. E., Cunningham, M., & Hill, C. (2024). Frequently asked questions about the ISAPP postbiotic definition. Frontiers in microbiology, 14, 1324565. https://doi.org/10.3389/fmicb.2023.1324565
12. Tan Lim, C. S. C., Sajo, M. E. J. V., Orteza, K. E. M. P., Fernandez, P. B. A., & Vila, M. J. C. (2023). Next-Gen biotherapeutics: A systematic review and network meta-analysis on postbiotics as treatment for pediatric atopic dermatitis. Pediatric allergy and immunology : official publication of the European Society of Pediatric Allergy and Immunology, 34(9), e14022. https://doi.org/10.1111/pai.14022
13. Hill, C., Guarner, F., Reid, G., Gibson, G. R., Merenstein, D. J., Pot, B., Morelli, L., Canani, R. B., Flint, H. J., Salminen, S., Calder, P. C., & Sanders, M. E. (2014). Expert consensus document. The International Scientific Association for Probiotics and Prebiotics consensus statement on the scope and appropriate use of the term probiotic. Nature reviews. Gastroenterology & hepatology, 11(8), 506–514. https://doi.org/10.1038/nrgastro.2014.66
14. Viljanen, M., Savilahti, E., Haahtela, T., Juntunen-Backman, K., Korpela, R., Poussa, T., Tuure, T., & Kuitunen, M. (2005). Probiotics in the treatment of atopic eczema/dermatitis syndrome in infants: a double-blind placebo-controlled trial. Allergy, 60(4), 494–500. https://doi.org/10.1111/j.1398-9995.2004.00514.x
15. Dattola, A., Bennardo, L., Silvestri, M., & Nisticò, S. P. (2019). What’s new in the treatment of atopic dermatitis?. Dermatologic therapy, 32(2), e12787. https://doi.org/10.1111/dth.12787
16. Ratchataswan, T., Banzon, T. M., Thyssen, J. P., Weidinger, S., Guttman-Yassky, E., & Phipatanakul, W. (2021). Biologics for Treatment of Atopic Dermatitis: Current Status and Future Prospect. The journal of allergy and clinical immunology. In practice, 9(3), 1053–1065. https://doi.org/10.1016/j.jaip.2020.11.034
17. Matsumoto, K., Iikura, K., Morita, H., & Saito, H. (2020). Barrier dysfunction in the atopic march-how does atopic dermatitis lead to asthma in children?. The Journal of allergy and clinical immunology, 145(6), 1551–1553. https://doi.org/10.1016/j.jaci.2020.04.014
18. Bantz, S. K., Zhu, Z., & Zheng, T. (2014). The Atopic March: Progression from Atopic Dermatitis to Allergic Rhinitis and Asthma. Journal of clinical & cellular immunology, 5(2), 202. https://doi.org/10.4172/2155-9899.1000202
19. García, C., El-Qutob, D., Martorell, A., Febrer, I., Rodríguez, M., Cerdá, J. C., & Félix, R. (2007). Sensitization in early age to food allergens in children with atopic dermatitis. Allergologia et immunopathologia, 35(1), 15–20. https://doi.org/10.1157/13099090
20. Bergmann, M. M., Caubet, J. C., Boguniewicz, M., & Eigenmann, P. A. (2013). Evaluation of food allergy in patients with atopic dermatitis. The journal of allergy and clinical immunology. In practice, 1(1), 22–28. https://doi.org/10.1016/j.jaip.2012.11.005
21. Cukrowska B. (2018). Microbial and Nutritional Programming-The Importance of the Microbiome and Early Exposure to Potential Food Allergens in the Development of Allergies. Nutrients, 10(10), 1541. https://doi.org/10.3390/nu10101541
22. Abrahamsson, T. R., Jakobsson, H. E., Andersson, A. F., Björkstén, B., Engstrand, L., & Jenmalm, M. C. (2012). Low diversity of the gut microbiota in infants with atopic eczema. The Journal of allergy and clinical immunology, 129(2), 434–440.e4402. https://doi.org/10.1016/j.jaci.2011.10.025
23. Penders, J., Gerhold, K., Stobberingh, E. E., Thijs, C., Zimmermann, K., Lau, S., & Hamelmann, E. (2013). Establishment of the intestinal microbiota and its role for atopic dermatitis in early childhood. The Journal of allergy and clinical immunology, 132(3), 601–607.e8. https://doi.org/10.1016/j.jaci.2013.05.043
24. Berin MC. Dysbiosis in food allergy and implications for microbial therapeutics. J Clin Invest. 2021 Jan 19;131(2):e144994. doi: 10.1172/JCI144994. PMID: 33463542; PMCID: PMC7810494.
25. Fiocchi, A., Pawankar, R., Cuello-Garcia, C., Ahn, K., Al-Hammadi, S., Agarwal, A., Beyer, K., Burks, W., Canonica, G. W., Ebisawa, M., Gandhi, S., Kamenwa, R., Lee, B. W., Li, H., Prescott, S., Riva, J. J., Rosenwasser, L., Sampson, H., Spigler, M., Terracciano, L., … Schünemann, H. J. (2015). World Allergy Organization-McMaster University Guidelines for Allergic Disease Prevention (GLAD-P): Probiotics. The World Allergy Organization journal, 8(1), 4. https://doi.org/10.1186/s40413-015-0055-2
26. Grüber, C., Wendt, M., Sulser, C., Lau, S., Kulig, M., Wahn, U., Werfel, T., & Niggemann, B. (2007). Randomized, placebo-controlled trial of Lactobacillus rhamnosus GG as treatment of atopic dermatitis in infancy. Allergy, 62(11), 1270–1276. https://doi.org/10.1111/j.1398-9995.2007.01543.x
27. Cukrowska, B., Motyl, I., Kozáková, H., Schwarzer, M., Górecki, R. K., Klewicka, E., Slizewska, K., & Libudzisz, Z. (2009). Probiotic Lactobacillus strains: in vitro and in vivo studies. Folia microbiologica, 54(6), 533–537. https://doi.org/10.1007/s12223-009-0077-7
28. Cukrowska, B., Rosiak, I., Klewicka, E., Motyl, I., Schwarzer, M., Libudzisz, Z., & Kozakova, H. (2010). Impact of heat-inactivated Lactobacillus casei and Lactobacillus paracasei strains on cytokine responses in whole blood cell cultures of children with atopic dermatitis. Folia microbiologica, 55(3), 277–280. https://doi.org/10.1007/s12223-010-0041-6